بنده

چه می‌شود که انسان‌ها خود را فریب داده و به خود دروغ می‌گویند؟ افراد ممکن است در برابر شرایط مختلف، ادراک‌ها و تحلیل‌های متفاوتی داشته باشند و بسیاری از اوقات اشتباه کنند امّا رویداد عجیبی فراتر از یک اشتباه ساده وجود دارد و آن این است که افراد ممکن است به خود دروغ بگویند و خود را فریب دهند! در واقع آنها یک اشتباه سهوی مرتکب نمی‌شوند بلکه عمداً خود را فریب می‌دهند و به اشتباه می‌اندازند! از آنجا می‌توان دریافت که پاسخ یک نفر به شرایط موجود یک رویداد سهوی نیست که می‌بینیم این فرد به مدت طولانی یا به دفعات متعدد اشتباه خود را تکرار می‌کند و هیچوقت از اشتباه خود درس نمی‌گیرد. این تکرار اشتباه به نظر نمی‌رسد یک امر سهوی باشد و از آنجایی مرتباً باعث صدمه به خود فرد می‌شود تعجب‌آور است. دروغگویی به خویشتن حیرت‌انگیز است و سازوکار چنین رویدادی می‌تواند سؤال برانگیز باشد.

امروز در پاسخ به این پرسش به پاسخ محتملی اندیشیدم. اکثر انسان‌ها به جای تصمیم‌گیری از روی منطق و تعقل در موقعیت‌های خاص، بر اساس عادات رفتاری پیشین خود اقدامات آینده خویش را به انجام می‌رساند. اگر برخلاف تصور رایج، انسان را یک موجود عقلایی در نظر نگیریم یا حداقل انسان را موجود عقلاییِ محدود در نظر بگیریم و وجود این مدل تصمیم‌گیریِ مبتنی بر عادت را بپذیریم؛ آنگاه می‌توانیم برآورد کنیم که آن دسته افرادی که کمتر عقلایی هستند و بیشتر بر اساس عادات پیشین خود تصمیم می‌گیرند، احتمالاً به فریب دادن و دروغ گفتن عادت کرده‌اند! در واقع این افراد به دلیل دروغ‌های فراوانی که به دیگران گفته‌اند، عادت به دروغگویی کرده‌اند. مهم نیست که دروغهای آنها توسط دیگران باور می‌شود یا خیر، آنها خودشان دروغهای خود را کم و بیش باور دارند و حداقل بر این باور هستند که دروغ گفتن آنها توسط دیگران باور شده است یا منتج به نتایج مورد انتظار آنها گشته است. در این فرایند دروغگویی، مهم این است که فرد کم‌کم دروغهای خویش را باور می‌کند و پس از آن به آن عادت می‌کند. حال در هر شرایطی بر اساس عادت پیشین خود، به خود دروغ می‌گوید و به سادگی دروغ خویش را باور می‌کند! در حالیکه دروغگویی به خویشتن هیچ اثر عینی بر واقعیات بیرونی نمی‌گذارد ولی فرد دروغگو از عادت دروغگویی خویش نمی‌تواند دست بردارد و خود اسیر تحلیل‌های غلط خویش می‌شود و مدام در چرخه‌ی باطل دروغگویی و ضرر به خویشتن به دام می‌افتد.

به نظر می‌رسد دروغگویی در نهایت باعث صدمه مستقیم به خود فرد در درک واقعیات جهان بیرونی می‌گردد و با ادراک اشتباه از محیط، حتی اگر فرد بخواهد تصمیم عقلایی بگیرد، امکان چنین تصمیم‌گیری از وی سلب گردد. صداقت می‌تواند پیش‌نیازهای صحت عملکرد عقلایی و منطقی فرد را مهیا کند و حداقل پیش‌نیاز امکان استفاده از عقل و منطق را ایجاد نماید.