بنده

الحمد لله نسل جوان انقلابی و آرمان‌گرا بسیار به فکر ایجاد تغییرات اساسی در راستای تحقق مبانی اسلامی در جامعه است امّا متأسفانه همواره از مشکلات راه و مقاومت مسئولین و نهادهای در برابر این تغییرات ناله می‌کند. سؤال آنجاست که مگر توقعی جز این مقاومت داشتند؟ همواره سیستم‌ها با تغییر مقابله کرده‌اند و هرچه این تغییر بنیادی‌تر بوده مقاومت‌ها نیز بیشتر بوده‌اند.

در ادبیات مدیریت مدل‌های مختلفی برای ایجاد تغییر سازمانی وجود دارد. شاید بتوان گفت معروف‌ترین آن مدل کرت لوین با الگوی قالب یخ می‌باشد. این مدل بطور خلاصه اینطور بیان می‌کند که سازمان به مانند یک قالب یخ شکل خاصی دارد. باید این قالب یخ را آب کرد (با ابزارهایی مانند زور و فشار) و بعد آنرا به قالب و شکل دل‌خواه دوباره منجمد کرد. (برای مطالعه بیشتر این مدل و مدل‌های مشابه این لینک را مطالعه کنید.) آنچه تحت عنوان Reformism می‌شناسیم بیشتر ناظر به چنین ساز و کاری است. رفرم یا تغییر شکل و ساختار چنین فرایندی را شامل می‌شود و ترجمه آن به «اصلاحات» ترجمه غلطی است که موجب کج فهمی می‌شود. رفرم کردن، تغییر ساختار دادن است و منظور اصلاح‌طلبان داخلی (بخوانید رفرمیست‌ها) دقیقا تغییرات ساختاری حکومت است. اصلاحات می‌تواند شامل رفرم باشد و یا نباشد. امّا رفرم تغییر ساختاری و مشابه طرح مفهومی مدل کرت لوین است که در تصویر زیر مشاهده می‌شود.

امّا به نظرم می‌رسد برای ایجاد تغییرات اسلامی باید از شیوه اسلام در تغییر نیز استفاده کنیم. این شیوه که خودش می‌تواند موضوع پایان‌نامه و مقالات متعددی بعنوان مهم‌ترین الگوی تغییر در اسلام باشد؛ «هجرت» نام دارد. «هجرت» در ادبیات اسلامی هم در تغییرات فردی کاربرد دارد و هم تغییرات اجتماعی، حکومتی و سازمانی. چلّه‌نشینی، دوری‌گزینی و حتّی سفر، از مصادیق هجرت در بعد شخصی و فردی هستند. «آرنولد توین‌بی برجسته‌ترین مورخ معاصر جهان در شاهکار عظیم خود به نام «بررسی تاریخ» نظریه‌ای دارد به نام اصل هجرت و رجعت بدین معنی که می‌گوید شخصیت‌های بزرگ تاریخ بشر که سازنده تمدن و مذهب و یا جامعه‌ای بودند در دوره حیاتشان نخست ترک دیار خویش گفته‌اند و از جامعه و سرزمین خویش بیرون رفته‌اند و پس از روزگاری غیبت که در آن برای انجام رسالت خطیرشان آماده گشته‌اند و به میان قوم خود بازگشته‌اند و کارشان را آغاز کرده‌اند»(+) این مفهوم از هجرت در تغییر ابعاد شخصی است.

امّا در مدل سازمانی آن نیز می‌توان هجرب پیامبر از مکّه به مدینه را عنوان کرد. پیامبر که با مقاومت مکّه برای تغییر جامعه و حکومت روبرو بود، به جای مبارزه‌ی ضعیف و بی‌حاصل و رودرو در مکّه به هجرت پرداخت و مدل جامعه جایگزین خود را در جای دیگری بنا ساخت. مردم که کارایی این نظام جدید را دیدند به سمت آن گرایش یافتند و در نهایت به‌گونه‌ای شد که نظام قدیم مکّه مجبور شد جلوی پای نظام جدید پیامبر زانو بزند و در آن بلعیده شود!

در واقع در این مدل دوستان باید توجه داشته باشند که به نظام‌ها و ساختارهای موجود کاری نداشته باشند. اگر می‌خواهید دانشگاه را اسلامی کنید باید یک دانشگاه و یا یک سازمان مشابه موازی و کارآمد بسازید. حوزه علمیه و آموزش پرورش همینطور. تقریبا هر سازمانی را اگر بخواهید ریشه‌ای اصلاح کنید چنین مدلی را پیش بگیرید. یا آنقدر سازمان، نظام یا سیستم قدرتمند و کارآمدی می‌سازید که بتواند نظام پیشینش را ببلعد و به دلیل کارآمد بودنش مردم را جذب کند و یا اینکه باید بیخیال تغییر شوید.

این مدل اسلامی می‌تواند در قدّ و قواره‌های مدل کرت لوین تدوین شود و بعنوان یک مدل تغییر سازمانی تدریس شود. اگر مردی پیدا شود که این کار را انجام دهد! آن‌وقت این مدل بعنوان تنها یکی از مؤلفه‌های مدیریت اسلامی خواهد بود. با تدوین مؤلفه‌های مشابه دیگر «مدیریت اسلامی» مجموعه‌ای از نظریات خرد را شامل می‌شود و خود به تنهایی گامی کوچک در راه تحوّل در علوم انسانی، جنبش نرم‌افزاری و تدوین علوم انسانیِ اسلامی خواهد بود.

بعداً نوشت: امروز در حین پیگیری اخبار مربوط به جشنواره فیلم عمّار یکباره یاد این مطلب افتادم. تقارن نوشتن این مطلب و جشنواره عمّار را به فال نیک می‌گیرم. جشنواره فیلم عمّار مثالی از همین هجرت است. خیلی‌ها سعی کردند سینمای ایران را تغییر دهند و یا حتّی جشنواره فیلم فجر را. اساساً جشنواره فیلم فجر برای ایجاد جوّ انقلابی در سینما تأسیس شد امّا خودش استحاله شد و این اواخر که صحبت از تغییر نامش به «جشنواره فیلم ایران» هم بود! چون واقعا دیگر فجر نبود! جشنواره فیلم ظلمت ایران است! خیلی‌ها سعی داشتند و دارند که دوباره این جشنواره را به فضای انقلابی باز گردانند امّا راه به جایی نبردند. در این میان امّا عدّه‌ای انقلابی‌تر و فهمیده‌تر، می‌دانستند چطور باید سینمای اسلامی و انقلابی را ایجاد کنند. آنها جشنواره‌ی دیگری به راه انداختند و حالا تنها بعد از گذشت شش سال از عمر جشنواره عمّار، کارش به جایی رسیده که رهبر انقلاب از آن تشکّر می‌کند و صدا و سیمای ایران اخبار آنرا رصد و گزارش می‌کند. جشنواره‌ای که به شدّت سیاسی است و دولت حاکم نمی‌خواهد سر به تنش باشد! امّا چاره ندارد! نمی‌تواند مقابل خواست مردم بایستد! عمّار تا به امروز پیش‌دستانه جنگ بدر را راه انداخته و برده است! حالا باید منتظر جنگ‌های احد و خندق باشیم که علیه‌اش به راه افتاده و باز هم خواهد افتاد. اگر از آنها هم پیروز بیرون آید قطعاً جشنواره فیلم فجر و حتّی سینمای ایران را خواهد بلعید!